Τρεις βασικές κατευθύνσεις / τρία επιστημολογικά παραδείγματα στην Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη
παραδείγματα– επιτρέπουν τη διάκριση τριών διαφορετικών ρευμάτων στην ΕΑΑ. Οι τρεις αυτές προσεγγίσεις είναι συμπληρωματικές και επιτρέπουν, γενικότερα, τη θεώρηση της σχέσης ενός ατόμου με το περιβάλλον του στο σύνολό του. Μοιάζει όμως να είναι απαραίτητο να επιμείνουμε στην προσέγγιση του ‘κοινωνικά κριτικού’ παραδείγματος για δύο λόγους: καταρχάς επειδή παραμελείται σήμερα στην πλειονότητα των ενεργειών που έχουν αναληφθεί, αλλά και επειδή αποτελεί, κατά την άποψή μας, τον απώτερο στόχο της ΕΑΑ, δηλαδή την ανάληψη δράσης από τον πολίτη με στόχο την επίλυση των ζητημάτων που θέτουν πρόβλημα.
Παιδαγωγικοί στόχοι της παρουσίασης
Να παρουσιαστούν τα τρία επιστημολογικά παραδείγματα που καθορίζουν την εκπαιδευτική δράση στο πλαίσιο της Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη: το ‘θετικιστικό’, ‘ερμηνευτικό’ και ‘κοινωνικά κριτικό’, καθώς και τα κύρια χαρακτηριστικά τους.Διαφοροποίηση των προσεγγίσεων στην Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη
Στην ΕΑΑ δραστηριοποιείται ένας μεγάλος αριθμός ατόμων με διαφορετική φιλοσοφία, όσον αφορά στο εννοιολογικό πλαίσιο της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (ΠΕ), τους στόχους και τις μεθοδολογικές της προσεγγίσεις, αλλά και για τη φύση του ίδιου του αντικειμένου της (Fien, 1993, Φλογαΐτη, 1993 ά.). Είναι φανερό ότι οι διαφορετικές αντιλήψεις οδηγούν και σε διαφορετικές προσεγγίσεις στην ΠΕ. Οι διαφορετικές αντιλήψεις για την ΠΕ σχετίζονται με τις διαφορετικές προσεγγίσεις του εννοιολογικού πεδίου του περιβάλλοντος, της εκπαίδευσης, του παιδαγωγικού πλαισίου, των χαρακτηριστικών της, αλλά και των προσωπικών αξιών, και ενδιαφερόντων των εκπαιδευτικών που εμπλέκονται (Hadji, 1992). Η διερεύνηση της διαλεκτικής σχέσης θεωρία-πράξη, στοχασμός-δράση, έγινε ο βασικός στόχος αναζήτησης μιας κοινότητας φιλοσόφων και κοινωνικών επιστημόνων. Μια από τις σημαντικότερες κοινότητες ήταν η «Σχολή της Φραγκφούρτης», με σημαντικότερο εκπρόσωπο το σύγχρονο κριτικό θεωρητικό Jurgen Habermas.Τα τρία επιστημολογικά [1] παραδείγματα που συναντάμε στον Habermas και επηρέασαν την εκπαιδευτική έρευνα γενικότερα, τα βρίσκουμε σήμερα και στην ΕΑΑ, έτσι όπως τα μετέφεραν οι Robottom και Hart (1993), μέσα από την τυπολογία που ανέπτυξαν. Τα παραδείγματα αυτά είναι :
- Το θετικιστικό
- Το ερμηνευτικό
- Το κοινωνικά κριτικό
Οι Robottom και Hart (1993) υποστηρίζουν ότι «η υιοθέτηση ενός παραδείγματος (συνειδητά ή όχι) προκαθορίζει ιδεολογικά τις δραστηριότητες που θα αναλάβει κανείς σε πολλούς εκπαιδευτικούς τομείς» (Robottom and Hart, 1993, σελ. 27). Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε τα τρία επιστημολογικά παραδείγματα με τις εξής λέξεις κλειδιά :
- Θετικιστικό : Μετρώ, προκαθορίζω, ελέγχω
- Ερμηνευτικό : Περιγράφω, ερμηνεύω
- Κοινωνικά κριτικό : Συσχετίζω, Αναδεικνύω, αλλάζω
Το Θετικιστικό Παράδειγμα στην ΕΑΑ
- Σκοπός: Διαμόρφωση υπεύθυνης περιβαλλοντικά συμπεριφοράς σύμφωνα με κριτήρια και πρότυπα προκαθορισμένα
- Γνώσεις: Προκαθορισμένες, αντικειμενικές, απορρέουν από τους ειδικούς
- Περιβαλλοντική ιδεολογία: Τεχνοκεντρική
Στο πλαίσιο μιας θετικιστικής ΕΑΑ :
- Η γνώση θεωρείται αντικειμενική και αδιαμφισβήτητη
- Το περιβάλλον αντιμετωπίζεται ως πόρος και υπάρχει η ανάγκη να το διαχειριστούμε ορθολογικά και να το προστατεύσουμε
- Η βιόσφαιρα είναι προορισμένη να υπηρετεί τον άνθρωπο (ανθρωποκεντρισμός)
- Διαχωρίζεται ο άνθρωπος από το περιβάλλον
- Ο ρόλος του ειδικού είναι καθοριστικός
- Υιοθετείται μια οικονομίστικη αντίληψη για το περιβάλλον
- Η ΕΑΑ στοχεύει στη διαμόρφωση υπεύθυνης περιβαλλοντικά συμπεριφοράς των μαθητών-μελλοντικών πολιτών σύμφωνα με προκαθορισμένα κριτήρια και πρότυπα
- Στο επίπεδο γνώσεων η ΕΑΑ αντιστοιχεί σε μια εκπαίδευση «γύρω από το περιβάλλον»
- Η ανάπτυξη θα λύσει τα περιβαλλοντικά προβλήματα
- Η ορθολογική διαχείριση των φυσικών πόρων θα οδηγήσει στην επίλυση της περιβαλλοντικής κρίσης
Το Ερμηνευτικό Παράδειγμα
-Σκοπός: Καλλιέργεια περιβαλλοντικού ήθους και προσωπικής ταύτισης με το περιβάλλον- Γνώσεις: Υποκειμενικές, απορρέουν από την προσωπική εμπειρία
- Περιβαλλοντική ιδεολογία: Οικοκεντρική
Η ερμηνευτική προσέγγιση της ΕΑΑ :
- Στοχεύει στην ανάπτυξη βαθειάς, εσωτερικής, προσωπικής σχέσης με το περιβάλλον
- Στοχεύει στην καλλιέργεια περιβαλλοντικής ηθικής που είναι το κλειδί για κάθε περιβαλλοντική δράση
- Συνδέεται με μια εκπαίδευση «μέσα και από το περιβάλλον»
- Το περιβάλλον είναι πηγή γνώσης και ηθικής έμπνευσης
- Η γνώση δεν παρέχεται από τους ειδικούς αλλά από το ίδιο το περιβάλλον και κατακτάται μέσα από προσωπική αλληλεπίδραση καθενός με το περιβάλλον
- Στοχεύει στην ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας
- Θεωρεί ότι η σχέση του ανθρώπου και της φύσης πρέπει να είναι πνευματική
- Θεωρεί ότι δεν έχουμε ποιότητα ζωής παρά μόνο αν ταυτιστούμε με τη φύση
Το Κοινωνικά Κριτικό Παράδειγμα
-Σκοπός: Αλλαγή της περιβαλλοντικής, κοινωνικής και εκπαιδευτικής πραγματικότητας-Γνώσεις: Διαλεκτικές, συνεργατικές, απορρέουν από κριτικές διερευνήσεις
-Περιβαλλοντική ιδεολογία: Οικοκεντρική - Οικοκοινωνική
Η κοινωνικά κριτική ΕΑΑ :
- Συσχετίζει την αιτία των συλλογικών παρανοήσεων με την ιδεολογία
- Στοχεύει σε μια φωτισμένη αυτογνωσία
- Επιδιώκει μια αποτελεσματική πολιτική δράση
- Καλλιεργεί την προσωπική και συλλογική δέσμευση για περιβαλλοντική δράση
- Αντιστοιχεί σε μια εκπαίδευση «για χάρη του περιβάλλοντος» και ταυτόχρονα συμπεριλαμβάνει και τις διαστάσεις «γύρω, μέσα και από το περιβάλλον»
- Εμπλέκει μαθητές και εκπαιδευτικούς σε κριτικές, συνεργατικές διερευνήσεις των περιβαλλοντικών ζητημάτων
- Επιδιώκει την κριτική ανάλυση των αξιών, των θέσεων και των συμφερόντων των εμπλεκομένων στο περιβαλλοντικό πρόβλημα
- Αναδεικνύονται οι κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές και βιοφυσικές παράμετροι των περιβαλλοντικών ζητημάτων και οι συγκρούσεις που συνδέονται με αυτές
- Οι γνώσεις είναι μια κοινωνική κατασκευή και προκύπτουν από διαδικασίες συλλογικής και κριτικής διερεύνησης (Robottom και Hart 1993)
- Καλλιεργεί τη διάθεση για ανάληψη της κοινωνικής ευθύνης και της δράσης
- Στοχεύει στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης
- Εμπνέεται από μια οικοκεντρική περιβαλλοντική ιδεολογία και θεωρεί ότι απαιτούνται ριζικές αλλαγές του οικονομικού μοντέλου ανάπτυξης (O’Riordan, 1981; Fien, 1993)
- Η κοινωνικά κριτική ΕΑΑ επιδιώκει κοινωνική αλλαγή
- Η ΕΑΑ δεν μπορεί να είναι εναρμονισμένη με το κυρίαρχο μοντέλο θέασης του κόσμου
Ο επί δεκαετίες προσανατολισμός της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στην οικολογία και τις φυσικές επιστήμες και ο μη κοινωνικά κριτικός χαρακτήρας της (Robottom 1993, Robottom και Hart 1993; Robottom 2005), ίσως εν μέρει, ερμηνεύει τον περιορισμένο ρόλο της ΠΕ και τα πενιχρά αποτελέσματα σε σχέση με την αλλαγή νοοτροπίας, στάσεων και κοινωνικών αξιών.
Σημειώσεις
- [1] Ο Piaget (1967) ορίζει την επιστημολογία «σε μια πρώτη προσέγγιση ως μελέτη της σύστασης της έγκυρης γνώσης»: επιστημονικό κλάδο που έχει ως αντικείμενο του τον ‘λόγο’ πάνω στη γνώση (επιστήμη). Σύμφωνα με τον Cohen (1996), η επιστημολογία αντιστοιχεί σε μια απλή κριτική θεώρηση της γνώσης πάνω στον ίδιο τον εαυτό της, στο αντικείμενο της, πάνω στις συνθήκες του σχηματισμού της και της νομιμότητάς της. ορίζεται ως η φιλοσοφία της γνώσης, η θεωρία της επιστήμης ή ακόμα και η θεωρία της γνώσης.
Βιβλιογραφία:
-Cohen, E. (1996). Epistémologie des sciences de gestion, Encyclopédie de Gestion, décembre, 24.-Fien, J. (1993). Education for the environment: Critical Curriculum Theorizing and Environmental education. Australia: Deakin University Press.
-Fien, J. (1997). Stand up, stand up and be counted: undermining the myths of environmental education. Australian Journal of Environmental Education, 13,21-36.
-Hadji, C. (1992). Penser et agir l'éducation. Paris: ESF.
-Piaget, J.(éd)(1967). Logique et connaissance scientifique. Paris: Gallimard – Encyclopédie de la pléiade.
-Piaget, J. (1970). L’épistémologie génétique. Paris: Que sais-je n° 1399, PUF.
-Robottom, I. and Hart, P. (1993). Research in Environmental Education: Engaging the Debate. Geelong, Victoria: Deakin University Press.
-Robottom, I. (Ed.). (1993). Policy, Practice, Professional Development and Participatory Research: Supporting Environmental Initiatives in Australian Schools. -Geelong: Deakin University Press.
-Robottom, I. (2005). Critical Environmental Education Research: Re-Engaging the Debate. Canadian Journal of Environmental Education, 10: 62-78.
-Robottom, I. (2004). Constructivism in Environmental Education: Beyond Conceptual Change Theory. Australian Journal of Environmental Education, 20(2): 93-101.
-Sauve, L. (1999). Environmental education: between modernity and postmodernity- searching for an integrating education framework. Canadian Journal of Environmental Education, 4: 9- 35.
-Φλογαΐτη, Ε. (1993). Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Αθήνα: Ελληνικές Πανεπιστημιακές Εκδόσεις.
Πηγές:
- télécharger un tableau de synthèse (0.1MB)
- Repérer l'usage que vous faites des divers courants (odt 0.1MB)
Εκτυπώστε το άρθρο αυτό
